Πολλοί ίσως δεν ξέρουν πού βρίσκεται, αν είναι μικρό ή μεγάλο, όμορφο ή όχι, ξέρουν όμως ότι είναι η πατρίδα του Οδυσσέα μια που Ιθάκη και Οδυσσέας είναι έννοιες ταυτόσημες.

Από τις λιγοστές μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων που έφτασαν ως τις μέρες μας, δεν προκύπτει πρό­βλημα ταυτότητας με την Ομηρική Ιθάκη. Ο Πορφύριος το 260 π.Χ. την αναφέρει όπως και ο Θουκυδίδης, ενώ ο Πλούταρχος μαρτυρεί την ύπαρξη της αρχαίας πόλης Αλαλκομενές που ο Απολλόδωρος μας πληροφορεί ότι βρίσκονταν στην σημερινή το­ποθεσία Αετός κτισμένη από Κορίνθιους.

Άξιο λόγου είναι και το έργο του Αριστοτέλη «Η των

Ιθακήσιων Πολιτεία», η επιλογή της Ιθάκης σαν πρό­τυπο αποδεικνύει ότι υπήρχε αυτονομία και οργανω­μένη πολιτική και οικονομική ζωή. Τέλος ο Κικέρων θεωρούσε την «βραχώδη φωλέα» —όπως περιγράφεται από τον Ακουσίλαο το κάστρο του Αετού— σαν τα ανάκτορα του Οδυσσέα. Από τον Στράβονα πληροφορούμαστε για πρώτη φορά πως η Ιθάκη έγινε αντικείμενο μελέτης, αναφοράς και αμφισβή­τησης από περιηγητές και συγγραφείς, δυστυχώς οι μαρτυρίες αυτές δεν διασώθηκαν.

Τα νεώτερα χρόνια η Ιθάκη αμφισβητείται σαν πα­τρίδα του Οδυσσέα και διατυπώνονται διάφορες εκ­δοχές για την Ομηρική Ιθάκη. Άλλοι την τοποθε­τούν στην Κέρκυρα, τους Παξούς, την Κεφαλλονιά ή την Λευκάδα, άλλοι την θεωρούν καταποντισμένο νησί και ορισμένοι δημιούργημα της φαντασίας του Όμηρου, όμως οι περισσότεροι μελετητές είναι κα­τηγορηματικοί πως το σημερινό νησί είναι η Ομηρι­κή Ιθάκη.

Πρώτος νεώτερος ερευνητής θεωρείται ο J. Paul- mier De Grentesmenil, όμως ο άγγλος William Gell θέτει το 1806 τις επιστημονικές βάσεις έρευνας. Πε­ριοδεύει το νησί και επιβεβαιώνει την ταυτότητά του με την Ομηρική Ιθάκη βασιζόμενος στη περιγραφή των τοποθεσιών από τον Όμηρο. Τοποθετεί την αρχαία πόλη στον Αετό και παράλληλα συντάσσει αξιόλογο χάρτη του νησιού. Με την άποψη του Gell συμφωνούν και οι περιηγητές που ακολουθούν κατά τον 19ο αι., Dodwell, Cord Holland, Chr. Muller, Kendrick, Goodisson, Kruse, Schreiber, Triesch, Ruhle von Likiestern, Crifford, Mure, Γρίβας, Liehe- trut, Austed, Wordsworth κ.ά. Επίσης συνηγορούν και οι Leake (1806), Bowen (1850), Partsch (1888), θωμόπουλος (1908), Gandar, Bursian, Lolling, Rei- sth που τοποθετούν την Ομηρική πόλη στην περιοχή του Σταυρού.

Από την προσεκτική μελέτη της «Οδύσσειας» αποδεικνύεται η απόλυτη ομοιότητα των τοποθεσιών της σημερινής Ιθάκης με αυτές που αναλυτικά περιγράφει ο Όμηρος. Επί πλέον υπάρχει και μία μαρτυ­ρία από την αρχαία παράδοση (Ψευδοκράτος) που αναφέρει ότι ο Όμηρος έζησε για μεγάλο διάστημα στο νησί, έτσι εξηγείται και η πιστή περιγραφή του.

Η εκδοχή του γερμανού Dorpfeld (1927) που τοποθε­τεί την Ομηρική Ιθάκη στην Λευκάδα, επειδή θεωρή­θηκε η επικρατέστερη ξεχωρίζει από τις αντίθετες απόψεις. Σύμφωνα με αυτή, τα υπόλοιπα κοντινά νησιά της Ιθάκης τοποθετούνται ως εξής: Η αναφερόμενη «Σάμη» στην σημερινή Ιθάκη, το «Δουλίχειο» στην Κεφαλονιά, ενώ για τις Εχινάδες και την Ζάκυνθο δεν προκύπτει καμιά διαφοροποίηση. Έτσι όμως δημιουργούνται μεγάλες γεωγραφικές αναντιστοιχίες, δηλαδή η Ζάκυνθος τοποθετείται ανατολι­κά της Ιθάκης ενώ βρίσκεται νότια, η Σάμη εντοπίζε­ται μακριά και το κανάλι «Σάμης-Ιθάκης» που έχει πλάτος από 2 μέχρι 4 μίλια μετατρέπεται σε ανοιχτή θάλασσα 20 μιλίων, όσο δηλαδή απέχει η Ιθάκη από την Λευκάδα.

Σύγχιση προκαλεί η αναφορά για το νησί Δουλίχειο. Μερικοί το τοποθετούν στις Εχινάδες (επίκεντρο το σημερινό Μεγανήσι), όμως η άποψη αυτή δεν πρέπει να ευσταθεί. Ο Θωμόπουλος υποστηρίζει πως πρέ­πει να είναι η σημερινή Κεφαλονιά, ενώ η Ομηρική Σάμη να αποτελεί μέρος της. Έτσι εξηγείται και το Ομηρικό κείμενο στο οποίο δυτικά τοποθετούνται τα νησιά Ιθάκη, Σάμη, Δουλίχειο και Ζάκυνθος ενώ ανατολικά οι «χθαμαλές» Εχινάδες νήσοι. Με σαφή­νεια ορίζεται η θέση της Ιθάκης που είναι βορεινότε­ρα της διπλανής στεριάς (Κεφαλλονιά): «Αύτη δε χθαμαλή πανυπερτάτη ειν αλί κείται προς ζόφον, αι δε τ’ άνενθε προς ηώ τ’ ηέλιόν τε».

Άλλο σημείο αναφοράς είναι το ομηρικό νησί «Αστερίς» που αντιστοιχεί στο σημερινό Δασκαλειό, το νησάκι που βρίσκεται στο κανάλι, στο ύψος του κόλπου της Πόλης. Οι Λευκαδιστές το τοποθετούν στο Αρκούδι (αρκετά μεγάλο νησί με βλάστηση) ενώ ο Όμηρος αναφέρει πως είναι μικρό και βραχώδες. Εκεί είχαν στήσει ενέδρα οι μνηστήρες στον Τηλέμα­χο που επέστρεφε από την Πύλο, πράγματι το Δα­σκαλειό δεν ξεχωρίζει καλά για όποιον έρχεται από τον Νότο, προσφέρεται για ενέδρα και μορφολογικά συμφωνεί με την περιγραφή του Όμηρου. Αντίθετα, το Αρκούδι βρίσκεται στην ανοιχτή θάλασσα και σε σημείο που δεν αντιστοιχεί με την πορεία που ακο­λούθησε ο Τηλέμαχος (σύμφωνα με υπόδειξη της Αθηνάς αποβιβάστηκε στο νοτιότερο λιμάνι της Ιθά­κης, το σημερινό Άνδρι).

Τα επίθετα που αποδίδει ο Όμηρος στην Ιθάκη χα­ρακτηρίζουν απόλυτα το σημερινό νησί, όλα μαζί δεν ταιριάζουν σε κανένα άλλο. «Ευδείελος» (ευδιά­κριτη με σαφή όρια), «αμφίαλος» (χαρακτηρισμός που αφορά νησιά με ισθμό από όπου η θάλασσα είναι ορατή και από τις δυο πλευρές), «κραναή» - «τρα­χεία» - «παιπαλόεσσα» (και οι τρεις λέξεις έχουν παρόμοια έννοια, δηλαδή πετρώδης, δύσβατη), «ου- χί ευρεία» (στενή), «σεισίφυλλος», «ακατάλληλη για ιππασία».

Σε διάφορα σημεία της Οδύσσειας αναφέρεται ότι στην Ιθάκη μόνο με πλοίο μπορεί να πάει κάποιος, αυτονόητο αφού είναι νησί. Όμως η Λευκάδα κατά τους Μυκηναϊκούς χρόνους αποτελούσε χερσόνησο της Αιτωλοακαρνανίας, μόλις το 627 π.Χ. οι Κορίνθιοι άνοιξαν το μικρό πορθμό και μετατράπηκε σε νησί. Αλλά ο Όμηρος αναφέρει συγκεκριμένα την Λευκάδα σε αντιπαράθεση με την Ιθάκη και την αποκαλεί «αντιπέραια Νήρικος εκτίμενον πτολίεθρον ακτή Ηπείροιο» (κείται απέναντι στην Ήπειρο έτσι ονομαζόταν η δυτική στερεά στους Ομηρι­κούς χρόνους, Νήρικον ήταν πόλη της Λευκάδας).

Τέλος σε κανένα κείμενο δεν α να φέρεται η Λευκάδα σαν «Ιθάκη» σε αντίθεση με την Ιθάκη που το όνομα της διατηρήθηκε αναλλοίωτο παρόλο που διάφοροι κατακτητές τις έδωσαν κατά καιρούς άλλα ονόμα­τα.

Χαρακτηριστικό είναι ότι αρκετά τοπωνύμια του ση­μερινού νησιού διατηρήθηκαν αυτούσια ή ελαφρά παραλλαγμένα μετά από τόσους αιώνες και ανταπο­κρίνονται στις Ομηρικές επωνυμίες και περιγραφές: «Νήριτον εινοσίφυλλον αριπρεπές» (Νήριτον προ­έρχεται από το Νάω, Νηρεύς, νηρό, νερό και σημαί­νει βουνό που βρέχεται από θάλασσα, είναι ο σημερι­νός Νήριτος στη Β. Ιθάκη), «Κροκύλεια» (Κροκάλιακρωτήρι στον Μάρμακα), «Αιγιδάκι» (Γ ιδάκι — ακρωτήρι ανάμεσα στο Σκίνο και το Σαρακήνικο), «Νήιο» (κατά την επικρατέστερη εκδοχή το σημε­ρινό βουνό της Εξωγής), «λιμήν Ρείθρου» (το λιμά­νι στις Φρίκες ή τις Αφάλες), «λιμήν Πόλης» (Πο-λυβενθύς: πολύ βαθύς, το ομώνυμο λιμάνι στη δυ­τική ακτή του Β. τμήματος), «λιμήν Φόρκυνος» (το λιμάνι στο Βαθύ — κλειστός ευρύχωρος κόλ­πος και ασφαλές καταφύγιο πλοίων από την αρ­χαία περίοδο, είχε το όνομα του θεού της θάλασ­σας Φόρκυν. Η είσοδός του μοιάζει με λαιμό φιά­λης και απέναντι βρίσκεται ο επιβλητικός όγκος του Νήριτου. Ο Όμηρος δίνει αναλυτική περιγρα­φή που δεν ταιριάζει με κανένα άλλο λιμάνι ενώ ο Αρτεμίδωρος μαρτυρεί πως τον 2ο π.Χ αι. διατηρούσε το ομηρικό του όνομα).

Επίσης τοποθεσία που έχουν συνδεθεί με την Ομηρική εξιστόρηση είναι: «Άνδρο (ή Σπήλαιο) των Νυμφών» (η σημερινή Μαρμαροσπηλιά πάνω από τον κόλπο Δεξιά —σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη— «επί κράτος λιμένος», στην κεφαλή του λ. Φόρκυνος και από πάνω, όπως και σήμερα, βρισκό­ταν «ελαιώνας». Η σπηλιά είναι μακρόστενη, ψηλή, με σταλακτίτες και υπάρχουν δύο είσοδοι προσανα­τολισμένοι σύμφωνα με την Ομηρική περιγραφή), «Τυκτη κρήνη» (στην τοποθεσία Ασπροσυκιά, χαμη­λότερα από τον οικισμό Καλύβια του Σταυρού), «Ερ- μαίος Λόφος» (ο λόφος στα Πηλικάτα όπου ήταν το παλάτι του Οδυσσέα, τοποθεσία με θέα στις «τρεις θάλασσες» και τριγυρισμένη από «τρία βουνά «Μελάνυδρος Πηγή» (πηγή που αναβλύζει μελ νερό ανάμεσα από Πλατρειθιά και Εξωγή, τόι παραμονής του Οδυσσέα πριν την εκστρατεία Τροίας), «καλύβι Ευμαιον» (η εύφορη περιοχή η( τον Μαραθιά όπου ζούσε ο χοιροβοσκός Εύμακ «Πέτρα Κόρακος» και «Αρέθουσα Κρήνη» (τοποθεσίες στην ΝΑ πλευρά της Ιθάκης, κοντά στο νησάκι Πέρα Πηγάδι, όπου ο βράχος του Κόρο καταλήγει σε απότομο γκρεμό και στη βάση ι βρίσκεται η πηγή στην οποία πότιζε τα ζώα τοι Εύμαιος).

Τέλος, αρκετά ακόμα τοπωνύμια διατήρησαν το χαίο τους όνομα όπως: Άγρι, Αγρός, Άνδρι, δρώνας, Αφάλες, Ελλιμένια, Κιόνι, Λεύκη, Μάρμακας, Μαυρωνάς, Σκίνος, Ψηγάδι κ.ά.

Όλα όσα έχουν ήδη αναφερθεί αποτελούν ένα μόνο μέρος αποδεικτικών στοιχείων. Ο πιο έγκυρος μάρ­τυρας είναι ασφαλώς ο Όμηρος που δίνει λεπτομε­ρείς και παραστατικές περιγραφές, όμως τα τοπωνύ­μια που ακόμα διατηρούνται, το όνομα του νησιού που παρέμεινε αναλλοίωτο και τα έστω περιορισμέ­να ευρήματα από τις λιγοστές αρχαιολογικές ανασκαφές συνηγορούν για την ταύτιση του σημερινού νησιού με την Ομηρική Ιθάκη.